Ida Haendel (1928 - 2020)

Mała dziewczynka z kokardką we włosach, siedząca na skwerku w centrum kresowego miasteczka. Trzyma w swoich rączkach skrzypce i gra zasłyszaną melodię...

„… wiem, skąd jestem. Mych chełmskich korzeni i dzieciństwa przy ulicy Łącznej 5 nie przysłoniły koncerty z największymi postaciami muzyki i dla największych tego świata” – zwykła była mawiać. 30 czerwca w Miami na Florydzie (USA) zmarła Ida Haendel, pochodząca z Chełma jedna z najwybitniejszych skrzypaczek dwudziestego wieku, laureatka prestiżowej Nagrody Jeana Sibeliusa i doktor honoris causa Royal College of Musik w Londynie. Grała na skrzypcach Stradivariusa i Guarneriego. Występowała m.in. z Arturem Rubinsteinem, Władimirem Aszkenazym, Rafaelem Kubelikiem, Valentiną Lisitsą i Zubinem Mehtą. Nagrała ponad 40 płyt. W 2006 roku odwiedziła Chełm, występując z pierwszym tak dużym koncertem w Polsce od swojego wyjazdu z 1936 roku. [źródło]

Wzięłam skrzypce do ręki po raz pierwszy, kiedy miałam trzy i pół roku. To były skrzypce mojej starszej o osiem lat siostry Alicji. Ojciec, choć pochodził ze wsi z ortodoksyjnej żydowskiej rodziny, kochał muzykę i sam marzył, żeby zostać skrzypkiem. Został malarzem portrecistą, lecz postanowił, że pośle dzieci na naukę muzyki. A było to w Chełmie, gdzie się urodziłam. Ojciec posłał moją siostrę do profesora Dobkowskiego. Ale pewnego razu przyszłam ja, wzięłam instrument do ręki i powiedziałam: "Ja tu jestem skrzypaczką". Były to skrzypce trzyćwierciowe, ale jakoś sobie poradziłam. Profesor Dobkowski usłyszał mnie pierwszy. Ja tego nie pamiętam, ale podobno złapał się za głowę i wołał, że jeszcze czegoś takiego nie widział ani nie słyszał. Bo ja od razu grałam - nie skrzypiałam, nie rzępoliłam, tylko grałam pełnym dźwiękiem. Chyba rok później wystąpiłyśmy z siostrą w duecie jako para cudownych dzieci... [źródło]

W 1933 r. ukończyła ze złotym medalem Konserwatorium w Warszawie. Zdobywczyni nagrody im. B. Hubermana (1934) oraz laureatka I Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego (1935). W 1938 r. zamieszkała w Wielkiej Brytanii, a następnie w Kanadzie. Ma na swoim koncie liczne koncerty w Ameryce i Europie. [źródło]

Uczyła się u Mieczysława Michałowicza (Warszawa), Carla Flescha (Berlin, Londyn) i George Enescu (Paryż). Następnie zadebiutowała koncertami w Londynie i USA. Do 1952 mieszkała w Londynie, później przeniosła się do Montrealu, a od 1979 mieszka w Miami Beach.

Była pierwszą wykonawczynią Tartiniany Secondy Luigi Dallapiccolaniego i koncertu skrzypcowego Allana Pettersona. W Polsce koncertowała w 1959 i w 1960; w 1986 z ojcem odbyła podróż sentymentalną do Chełma, zarejestrowaną przez kanadyjską telewizję (film Ida Haendel). W 2006 grała na skrzypcach podczas pielgrzymki papieża Benedykta XVI do Auschwitz-Birkenau. W tym samym roku odwiedziła Chełm i Poznań dając w obu miastach koncerty - z orkiestrą w Poznaniu i Capellą Cracoviensis w Chełmie. Ten ostatni był jej pierwszym tak dużym koncertem w Polsce od wyjazdu z niej w 1936 r. [źródło, wywiad w języku polskim]

Żydzi, którzy odwiedzają Polskę i Chełm po dziesiątkach lat nieobecności, nie utracili tej umiejętności. „Ida Haendel, która miała 7 lat jak wyjechała z Polski i przyjechała tutaj do nas na koncert i ona mogłaby wyłożyć podstawy języka polskiego wszystkim dookoła. Mówiła po prostu nienaganną, świetną polszczyzną. Jeszcze takim eleganckim językiem polskim... [źródło]

W 2010 roku Rada Miasta Chełm przyznała jej tytuł Honorowego Obywatela Miasta. Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Ignacego Jana Paderewskiego w Chełmie nazwała jej imieniem salę koncertową, a pod koniec ubiegłego roku pomnik z brązu 7-letniej Idy grającej na skrzypcach ozdobił skwer u zbiegu ulic Adama Mickiewicza i Lubelskiej w Chełmie. Figura małej dziewczynki grającej na skrzypcach nawiązuje do pierwszych lat życia Idy Haendel, która urodziła się i zaczęła grać właśnie w Chełmie. [źródło]

Polecam:

• strona na FB - Ida Haendel;
• film dokumentalny z 1987 roku, w którym fragment poświęcony jest jej podróży z ojcem do Chełma w 1986 roku - Ida Haendel Muzyczna Podróż część I, część II;
• film Life and work of Ida Haendel (wspomnienia w j. polskim);
• artykuł Ida Haendel zasiadła na swojej ławeczce.