"Jeśli chcesz żyć długo, zdrowo i w radości...

...pielęgnuj ogród chryzantemowy" - tak mówi stare azjatyckie przysłowie. W Azji kwiaty te są bowiem symbolem słońca, porządku społecznego, dostojeństwa, długiego życia i radości.
W Polsce chryzantemy pojawiły się dopiero w XIX wieku. Początkowo uprawiano je tylko jako kwiaty doniczkowe, ale w roku 1894  na obrazie Olgi Boznańskiej trzyma je w rękach Dziewczynka z chryzantemami.  Od 1937 roku stoją w kryształowym wazonie, o czym śpiewali Janusz Popławski lub Mieczysław Fogg w piosence pt. "Chryzantemy złociste".

Gdy w latach 80. XX wieku ktoś odważył się na moje imieniny przynieść bukiet z chryzantem gałązkowych, wśród moich gości wywołało to poruszenie: "chryzantemy... eee... - to przecież kwiaty na groby".
A dziś? Chryzantemy pojawiają się nawet w bukietach ślubnych (ukryte pod nazwami margaretek, stokrotek typu chryzantemowego czy też tajemniczo brzmiących santini). Ciekawe nazwy stosują Amerykanie: ox-eye dayse (byczooka stokrotka); marguerite (margerytka); mum, bloom, hardy mum (milczek, puszek, wytrwałek). O innych problemach z nazwą można przeczytać tu.
Jakkolwiek by nazwać chryzantemy, lubię te kwiaty. Szczególnie żółte i białe. Poniżej zamieszczam kompozycję własnoręcznie przeze mnie zrobioną.

Przy okazji trochę ciekawostek o chryzantemach:

• pierwsza chińska wzmianka o uprawie chryzantem pochodzi z roku 500 p. n. e. (autorem jest Konfucjusz, wymieniający w swoich dziełach sławnego w tamtym czasie poetę i hodowcę chryzantem Tao-Yuan-Minga),
• na cześć chryzantem nazwano jedno z prastarych miast - Ju-xian, czyli Chryzantemowe Miasto,
• z Chin, mimo surowego zakazu wywozu sadzonek, chryzantemy najpierw trafiły do Korei, a stamtąd do Japonii (według zapisu źródłowego z 386 r. n. e.), gdzie ok. VIII wieku bardzo szybko zyskały ogromną popularność,
• złocista chryzantema o 16 płatkach jest symbolem słońca i cesarza, występuje na rewersie monet i oficjalnych dokumentach państwowych,
• czerwony krąg znajdujący się na białej Japońskiej fladze to „serce” chryzantemy pozbawionej płatków (czasami mylone ze wschodzącym słońcem),
• w 1876 r. ustanowiony przez cesarza Meiji Najwyższy Order Chryzantemy (jap. 大勲位菊花章 Daikun'i Kikka-shō) stał się najwyższym odznaczeniem państwowym, 
• Wielką Wstęgą Najwyższego Orderu Chryzantemy został odznaczony w 2002 r. Aleksander Kwaśniewski,
• Japończycy nazywają chryzantemy Gigku (Kikku), co oznacza słońce,
• od roku 831 aż do dziś, rokrocznie 9 września w Japonii obchodzone jest bardzo radosne święto - Dzień Chryzantemy (kiedy to, oprócz podziwiania piękna chryzantem, pije się wino  z nich wyprodukowane),
• w XI-wiecznym dziele pt. "Genji Monogatari" ("Opowieść z Genji") Murasaki Shikibu tak pisał: „Chryzantemy w ogrodach obsypane były kwiatami, których słodki zapach koił nas swą łagodnością, a dookoła opadały szkarłatne liście klonów...”,
• w 1676 r. dwaj Holendrzy (o nieznanych nazwiskach) przywieźli do Europy 8 odmian chryzantem, nie wzbudzając nimi większego zainteresowania,
• w 1678 r. gdańczszanin Jakob Breyn wydał dzieło pt. "Exoticarum aliarumque minus cognitarum plantarum centuria prima", opisując pod nazwą Marticaria japonica maxima roślinę dokładnie pasującą do Chrysanthemum,
• w 1688 r. sprowadził chryzantemy do Holandii Jacob van Layn, a pod koniec XVII w. gubernator malabarski Heinrich van Rheede,
• w XVIII szwedzki botanik Karol Linneusz nazwał ten azjatycki kwiat "Chrysanthemum", co znaczy "żółty kwiat" (nazwa pochodzi od koloru płatków dzikich odmian chryzantemy, choć występuje czasem także w kolorze różowym bądź białym),
• w wielu krajach europejskich chryzantemy są typowymi jesiennymi kwiatami dla uczczenia zmarłych, Czesi nazywają ją “listopadka” albo dušička (dušička-zaduszki),
• w Stanach Zjednoczonych chryzantemy mają znaczenie pozytywne i radosne, są ozdobą jesiennych ogrodów i tarasów, tworzy się z nich kwietne dywany w parkach, wykorzystuje szczególnie w dekoracjach z okazji Halloween,
• od 17 czerwca 1966 r. chryzantema jest oficjalnym kwiatem miasta Chicago,
• chryzantemy są używane jako leki zielarskie i przyprawa kulinarna,
•  w krajach azjatyckich płatki chryzantem bywają składnikiem herbat, które mają nie tylko wspaniały smak i zapach, ale też posiadają właściwości lecznicze,
• azjatyckie firmy perfumeryjne wykorzystują chryzantemy jako składniki perfum, pudrów kosmetycznych i kadzideł,
• chryzantemy mogą pełnić funkcję „ozdobnego odkurzacza”, gdyż ich liście pochłaniają i skutecznie usuwają w pomieszczeniach lotne zanieczyszczenia (formaldehyd, benzen i amoniak),
• w Polsce w naturalnych warunkach rośnie chryzantema Zawadzkiego, występująca tylko w Pieninach.

Inne ciekawostki:

Chryzantema, czyli japońskie słońce cesarzy

Motyw chryzantemy na japońskich drzeworytach

O chryzantemach…
Radosne chryzantemy