Gwiazda ogrodów

W nawiązaniu do wcześniejszego wpisu Nie zasypiaj gruszek w popiele oraz Gruszkowych żniw na blogu Dzika Kura w Pastelowym Kurniku podaję kilka ciekawostek na temat grusz.

Według greckiej mitologii Tantalos, syn Zeusa został wysłany za złe czyny przeciwko bogini i ludziom do świata zmarłych. Tam pokutował za swoje czyny przed drzewem gruszy. Będąc głodnym sięgał po wiszące gruszki, lecz gałęzie drzewa nie pozwalały dotknąć swych kuszących owoców.

W Chinach drzewo gruszy symbolizowało rozstanie i żałobę. W chrześcijańskiej wierze grusza miała pozytywne znaczenie, jej piękne białe kwiaty symbolizowały Matkę Bożą. [źródło]
Według źródeł historycznych po Grekach, Rzymianie rozkoszowali się tym owocem. Za czasów Juliusza Cezara gruszkę nazywano "GWIAZDĄ OGRODÓW", a on sam osobiście doglądał grusze w swych posiadłościach.
(...) Gdy upadło Cesarstwo Rzymskie, do czasów Ludwika XIV, gruszki uważano za owoce trujące.[źródło]

Pewnego jesiennego popołudnia do odpoczywającego w łaźni Juliusza Cezara podszedł zaufany sługa i podał mu dojrzałą gruszkę. Władca zachwycony smakiem nowego owocu, postanowił własnoręcznie zająć się jego uprawą. (...) Z jego polecenia gruszę zasadzono w zdobytej Anglii...

Gruszka w swojej dzikiej odmianie pochodzi z Dalekiego Wschodu. Jej udomowienie nastąpiło już w starożytnym Egipcie i w Asyrii, a także w Chinach i na Kaukazie, gdzie była szczepiona i oczkowana. Nie tylko Cezar docenił urodę i smak tych jesiennych owoców. Sam Homer wymienia je na kartach „Odysei”, opisując nieziemsko piękny, rajski ogród Alkinoosa...[źródło]

W wierzeniach słowiańskich pojawia się magiczna grusza. W kilku baśniach bohater (...) zaprzedaje duszę diabłu w zamian za mistrzostwo w swoim fachu albo jakieś inne nadzwyczajne umiejętności. W końcu przychodzi po niego śmierć, którą ten podstępnie wysyła na magiczną gruszę. Jako, że właściwością tego drzewa jak i innych przedmiotów otrzymanych od Jezusa i św. Piotra (drzewa, ławki, kowadła w kuźni), jest to, że ten kto dotknie ich bez zgody ich właściciela, nie może się od nich oderwać, śmierć zostaje uwięziona.[źródło]

(...) dawni Słowianie doceniali grusze jako drzewa, które karmią. Znana jest grusza pospolita zwana ulęgałką. Kiedyś dość często występowała na polskich polach, wpisując się w rodzimy krajobraz. Dawała schronienie przed letnim upałem i przed deszczem podczas prac polowych. Karmiła swoimi owocami. [źródło]

Polne grusze (grusze pospolite) - ulęgałki, to prawdziwa ozdoba polskich pól i miedz (...) Kiedy dojrzeją, opadają. Najpierw są twarde i cierpkie, z czasem stają się soczyste i pyszne. Ludzie nazywają je ulęgałkami, ponieważ zjada się je dopiero po tym, jak się ulęgną, czyli zajdzie w nich proces fermentacji. W niektórych regionach mówi się na nie żartobliwie "pierdziołki". W dawnej Polsce grusza pospolita nazywała się krusza. Dzisiaj już nikt prócz ptaków i dzikich zwierząt nie chce takich owoców jeść. (...) Może, stojąc na miedzy, warto sięgnąć ręką po ten darmowy owoc i upichcić pyszny sos z ulęgałek, w rejonie Tomaszowa Mazowieckiego zwany popularnie gruszczunką? [źródło, na podanej stronie znajduje się przepis]

(…)Wszystkie zabobony, przesądy, przysłowia, przepisy na leki domowe i na alkoholowe nalewki dotyczą ulęgałki. To ona, grusza dzika, kierująca się nakazami tajemniczych sił, może demonów, gdy czasem ponownie zakwitała, wróżyła śmierć temu ze współmałżonków, kto pierwszy owo ponowne zakwitnięcie zauważył, a przepowiadała również bardzo rychłe następne wesele osobie pozostałej we wdowieństwie i w tzw. „nieutulonym żalu”.

(…) Pierwsze wzmianki o uprawie grusz w Europie znajdujemy w „Odysei” Homera. Gdy Odyseusz, wracając rzemiennym dyszlem spod Troi, dobrnął wreszcie po dwudziestoletniej tułaczce po świecie, zmieniony i postarzały, do domu swego ojca Laertesa, ten, nie poznawszy w nim syna, zażądał odeń jakiegoś dowodu tożsamości. Wtedy Odyseusz pokazał bliznę na nodze i wyliczył drzewa w sadzie, podarowane mu kiedyś przez ojca, jako małemu dziecku, a między innymi wymienił trzynaście grusz…

(…) Już w latach dwudziestych XVII wieku, gdy tylko tytoń pojawił się w Polsce, „alamondowie”, czyli ówcześni modnisie, eleganci, którzy nie „niuchali” go, lecz kurzyli, używali fajek z drewna gruszy. A i dziś gruszkowe fajki cieszą się wielkim popytem. [źródło]

W medycynie ludowej grusza była drzewem, na które „przenoszono” choroby. W tym celu wykopywano pod nią głęboki dół, do którego wkładano wszelką wydzielinę chorego, po czym zasypywano go. Grusza zachowuje swoje właściwości także po ścięciu. Dlatego z jej drewna robiono różne sprzęty, by wchłaniały choroby domowników. Wierzono, że stołki, krzesła i foteliki z gruszy działają leczniczo na miednicę i jej rejon, w obrębie którego występują stany zapalne.

Drewno gruszy i jabłoni jest idealne do renowacji mebli zabytkowych. Stosuje się je także do produkcji instrumentów muzycznych. [źródło]

Wierzenia na Lubelszczyźnie

Woda po pierwszej kąpieli dziecka musi zostać wylana w określone miejsce, bowiem w taki sposób przekazuje ona swoją płodnościową moc: To wszystko pod gruszke na podwórku, to wszystkie gruszki uschły, a ta gruszka jeszcze rodzi. Jakie co rok ma gruchy! [Janina Woch,Wólka Kątna, 2009]. 

W tej czynności woda staje się także pośrednikiem - moc drzewka owocującego ma się udzielić małemu dziecku […] żeby to rosło, jak ta grusza rośnie i łowoc przynosiło słodki jak gruszki. [Janina Woch,Wólka Kątna, 2010]. [źródło]

Ciekawostki o gruszach

• Kształt gruszki, nasuwający na myśl kształty kobiecego ciała, zapewne zdecydował o łączeniu jej z wyobrażeniami miłości i macierzyństwa (Jung 1981).
• W starożytnej Grecji gruszka związana była z Afrodytą i Herą; wytrzymałość grusz uczyniła z niej symbol długowieczności. [źródło]
• W starożytnych Chinach grusze były symbolem długowieczności. [źródło]
• Pestkowiec o czysto białych kwiatach, które ze względu na ich delikatność i szybkie więdnięcie są np. w Chinach symbolem żałoby. W średniowieczu grusza - prawdopodobnie na nieskazitelną biel jej kwiatów - uchodziła za symbol maryjny, inaczej mówiąc za symbol Wielkiej Matki. W wierzeniach ludowych wiele gruszek oznacza obfitość dzieci.[źródło]
• We wschodniej Azji kwiaty gruszy chińskiej są symbolem wiosny budzącej się do życia.[źródło]
• Najstarsza w Polsce grusza rośnie w miejscowości Nekla koło Wrześni (woj. wielkopolskie). W 2005 r. miała wysokość 18 m i obwód 329 cm. Jej wiek w 2011 r. obliczono na 211 lat. [źródło]
• Kruszwica to nazwa pochodząca od wyrazu „kruszwa” („krusza”), który jest północnopolską odmianą rzeczownika „grusza”, znaną też w dialektach oraz w języku górnołużyckim. Nazwę miejscową utworzono przez dodanie przyrostka słowotwórczego „-ica”. [źródło]
• Kruszwica ma w herbie gruszę, symbol bogactwa.

Od 150 lat istnieje w polskich kręgach prawniczych (...) anegdota na temat sporu o gruszę, spopularyzowana przez Sienkiewicza w Ogniem i mieczem, a znana z relacji J. Grajnerta (1857), za którym przytoczył ją Kolberg. Skłóceni sąsiedzi z tych, których określa przysłowie: „Procesuje się o cień od gruszy” (...), poszli do sądu i w pierwszej instancji jeden z nich wygrał. Przegrywający zaapelował i wraz z przeciwnikiem pojechał na jednym wózku do trybunału. Każdy z nich miał nadzieję wygrania, bo każdy był opatrzony rekomendacyjnym listem od swego obrońcy; lecz na popasie w karczmie przyszło z nich jednemu na myśl, aby list odpieczętować i dowiedzieć się, co też tam w nim stoi napisane. Na swoje zmartwienie przeczytał między innymi te słowa: „Kochany kolego! staraj się dobrze trząść z tej gruszki, bo ja otrząsłem już z niej do 600 złotych.” — Gdy i drugi coś podobnego w swym liście wyczytał, poznali dopiero obaj swój nierozsądek, uściskali się i powróciwszy do domu dzielili się po dawnemu gruszkami.[źródło]

Kilka słynnych cytatów dotyczących grusz:
(...) bo trzeba waszmościom wiedzieć, że oni mają tam proces z Jaworskim o gruszę, co na miedzy stoi i w połowie nad Jaworskich gruntami, a w połowie nad naszymi ma gałęzie. Owóż jak ją Jaworscy trzęsą, to i nasze gruszki opadają, a dużo idzie na miedzę. Oni tedy powiadają, że te, co na miedzy leżą, to ich...[Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, tom II, Rozdział XXI]

Do kraju tego, gdzie winą jest dużą
Popsować gniazdo na gruszy bocianie,
Bo wszystkim służą...
Tęskno mi, Panie...[Cyprian Kamil Norwid, Moja piosnka]

A wszystko przepasane jakby wstęgą, miedzą
Zieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą.[Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz]

Na każdą rzecz można patrzeć z dwóch stron. Jest prawda czasów, o których mówimy, i prawda ekranu, która mówi: „Prasłowiańska grusza chroni w swych konarach plebejskiego uciekiniera”. Zróbcie mi przebitkę zająca na gruszy… [pamiętne słowa reżysera, postaci z kultowego "Misia", źródło]

Na koniec proponuję obejrzeć videoclip z 1981 roku z piosenką pt. "Leżę pod gruszą" w wykonaniu Maryli Rodowicz [muzyka: Seweryn Krajewski, tekst: Magdalena Czapińska].

A tymczasem leżę pod gruszą 
Na dowolnie wybranym boku
I mam to, co na świecie najświętsze
Święty spokój... 

A tymczasem leżę pod gruszą
A świat obok płynie leniwie
I niczego więcej nie pragnę
Wręcz przeciwnie... [źródło]